Veerkrachtversterkend werken in de klas
Waarom investeren in veerkracht in de klas?
Veerkracht werkt als buffer voor het mentaal welbevinden. Ten eerste vormt het een buffer tegen stressoren en moeilijke ervaringen. Hiernaast zorgt veerkracht voor herstel van je mentaal welbevinden wanneer dit een deuk kreeg: het zorgt ervoor dat je kan ‘terugveren’ na tegenslagen. Investeren in veerkracht is van groot belang. Zowel in je eigen veerkracht als die van je leerlingen investeren loont. Je kan op verschillende manieren veerkrachtversterkend werken, enkele voorbeelden vind je verder terug.
Wat is veerkracht?
Er is op basis van de literatuur niet één duidelijke definitie voor veerkracht naar voor te schuiven. Drie elementen komen telkens terug:
- de aanwezigheid van tegenslag
- een proces van adaptatie en aanpassing
- terugveren en herstel
Hieronder vind je een definitie: “Veerkracht kan je zien als het proces waarin iemand zich op een positieve manier aanpast aan stress of tegenslag die hem of haar potentieel uit evenwicht brengt, en waardoor het functioneren en het mentaal welbevinden behouden of herwonnen wordt. Dit proces komt tot stand door op een effectieve manier persoonlijke hulpbronnen en hulpbronnen uit de omgeving te mobiliseren” (Soyez et al.,2023)
Soyez, V., Baetens, I., Theuns, P., Van Droogenbroeck, F., & Devarwaere, S. (2023). Weerbaarheid en veerkracht bij kinderen en jongeren: Conceptanalyse en ontwikkeling van een meetinstrument. Departement Cultuur, Jeugd en Media. https://publicaties.vlaanderen.be/view-file/58877
Hoe werkt het veerkrachtproces? Illustreer het met een springveer!
Vaak is het helpend om uit te leggen wat veerkracht is aan de hand van een springveer. Hieronder vind je meer uitleg, pas dit gerust toe bij je leerlingen.
Veerkracht vervult twee belangrijke functies in het behouden van je mentaal welbevinden. Ten eerste vormt het een buffer tegen stressoren en moeilijke ervaringen. Ten tweede zorgt veerkracht voor herstel van je mentaal welbevinden wanneer dit een deuk kreeg: het zorgt dat je kan ‘terugveren’ na tegenslagen. We kunnen dit illustreren aan de hand van een springveer.
Het gewichtje stelt een tegenslag voor. Deze tegenslag zal je wegen en zal impact hebben op je functioneren (de veer). De bufferfunctie van veerkracht zal mee bepalen hoe sterk de impact van de tegenslag op je mentaal welbevinden is en met andere woorden: hoe ver de veer inzakt.
Op een bepaald moment zakt de veer niet verder in. Dit is de maximale impact van de gebeurtenis (of van het gewichtje op de veer). Na dit kantelpunt zal de veer terugveren. We kunnen spreken over veerkracht wanneer de veer terug tot het oorspronkelijke niveau komt (herstel) of zelfs hoger uitkomt (groei). Je functioneren of mentaal welbevinden is met andere woorden hersteld.
Zowel interne als externe hulpbronnen kunnen het veerkrachtproces ondersteunen. Interne hulpbronnen gaan over vaardigheden, probleemoplossend vermogen, … Externe hulpbronnen gaan over je sociaal netwerk, toegang tot ondersteuning, …
Soms lukt het terugveren (tijdelijk) niet meer. Als je bijvoorbeeld een heel heftige ervaring meemaakt of wanneer een tegenslag (hoe klein ook) de ‘druppel’ is omdat je al zo veel andere tegenslagen kende. In die gevallen gaat het terugveren moeilijk, of blijft je veer zelfs ingedrukt. Op zo’n moment is extra ondersteuning cruciaal.
Vlaams Instituut Gezond Leven werkte dit mooi uit, check zeker de website:
Hoe bouw je aan meer veerkracht?
Tegenslagen ervaren?
In zekere zin zijn veerkracht en moeilijkheden, tegenslag of stress onlosmakelijk met elkaar verbonden. Iemands veerkracht wordt pas zichtbaar op het moment dat hij of zij geconfronteerd wordt met stress of tegenslagen. Bovendien kun je alleen veerkrachtiger worden door met stress en tegenslagen te leren omgaan.
Dit werd bijvoorbeeld aangetoond in een langdurige, grootschalige studie uitgevoerd door Seery en collega’s. Mensen die enige tegenslag ervaren hadden in hun leven, rapporteerden over het algemeen een betere mentale gezondheid dan mensen die veel tegenslagen te verwerken kregen, maar ook dan mensen die geen tegenslagen kenden. De eerste groep mensen had minder last van negatieve stress en een hogere levenstevredenheid. En ze bleken bovendien veerkrachtiger: ze ondervonden minder negatieve impact van recente tegenslagen.
Het ‘kunnen’ ervaren van tegenslagen is één voorwaarde om veerkracht op te bouwen. Uiteraard betekent dit niet dat je jezelf aan traumatische gebeurtenissen moet gaan blootstellen of dat je moet ontkennen dat tegenslagen ook negatieve gevolgen kunnen hebben op je mentaal welbevinden. Het geeft wel de hoopvolle boodschap dat mensen niet noodzakelijk alleen negatief getekend worden door het meemaken van tegenslagen, en er zelfs sterker uit kunnen komen (Keinan, Shrira & Shmotkin, 2012)
Keinan, G., Shrira, A., & Shmotkin, D. (2012). The association between cumulative adversity and mental health: Considering dose and primary focus of adversity. Quality of Life Research: An International Journal of Quality of Life Aspects of Treatment, Care & Rehabilitation, 21(7), 1149–1158. https://doi.org/10.1007/s11136-011-0035-0
Barger, J., Vitale, P., Gaughan, J. P., & Feldman-Winter, L. (2017). Measuring resilience in the adolescent population: a succinct tool for outpatient adolescent health. Journal of Pediatrics, 189, 201– 206 e203. https://doi.org/10.1016/j.jpeds.2017.06.030
Schiele, M. A., & Domschke, K., (2018). Epigenetics at the crossroads between genes, environment and resilience in anxiety disorders. Genes, Brain and Behavior, 17, 1–15. https://doiorg/10.1111/gbb.12423
Veerkrachtvaardigheden?!
Om het hoofd te bieden aan die tegenslagen, zijn er in de eerste plaats vaardigheden nodig. Heel wat vaardigheden of competenties die belangrijk zijn om ons mentaal welbevinden te versterken dragen ook bij tot meer veerkracht.
Er zijn verschillende vaardigheden van belang. Deze komen terug in de verschillende trappen van de toolbox. Enkele voorbeelden zijn emotie- en stressregulatie, flexibiliteit en het omgaan met tegenslagen.
Wil je graag meer info? Check dan zeker onderstaande websites even:
https://www.gezondleven.be/themas/mentaal-welbevinden/geluksdriehoek/balans/flexibiliteit
https://www.gezondleven.be/themas/mentaal-welbevinden/geluksdriehoek/balans/omgaan-met-tegenslagen
Door deze vaardigheden te trainen leer je geleidelijk aan wat helpend kan zijn en wat niet. Je ontwikkelt vertrouwen dat, wanneer er zich iets voordoet, je er wel uit zal geraken. Maar vaardigheden alleen zijn niet voldoende. Ook de context en omgeving spelen een rol.
Grotberg diagram van Veerkracht
Alle tools die je terugvindt in de toolbox kan je ook kaderen binnen het veerkrachtdiagram van Grotberg. Vaak wordt dit gebruikt als geheugensteuntje voor jongeren. Ze houden de visual van het boomdiagram in hun achterhoofd en plaatsen al hun veerkrachtversterkende zaken in het diagram. Dit boomdiagram gaat uit van 3 pijlers: “ik heb, ik ben en ik kan” (Grotberg, 1995). Wil je zicht krijgen op wat jouw leerling(en), laat ze dan het blanco formulier invullen.
Grotberg, E.H. (1995). The International Resilience Project: Promoting Resilience in Children.
Hoe veerkrachtversterkend werken in de klas?
Veerkrachtversterkend werken in de klas
Met het voorgaande in ons achterhoofd gingen we op zoek naar manieren om algemeen veerkrachtversterkend te werken in de klas. We geven je graag onderstaande aangrijpingspunten en oefeningen mee waarmee je veerkrachtversterkend kan werken in de klas.
Hieronder vind je alvast een overzicht:
Waarom investeren in bewustwording in jouw klas?
- Leerlingen geven aan nood te hebben aan leraren die vragen hoe het met hen gaat, een simpele vraag en vervolgens erkenning krijgen is voldoende, ze zien dit als belangrijk aspect van het mens zijn.
Wist je dat leerlingen brieven schreven naar leraren over wat zij juist nodig hadden van de leraar wanneer het gaat over mentaal welbevinden. Hier vind je alvast een aantal brieven terug. En verder geen nood, ook leraren schreven brieven naar leerlingen met hun noden en vragen. Deze vind je hier, misschien wel interessant om eens te bespreken met je klasgroep?
- Reflectie over jezelf en dit kunnen uiten is van groot belang, het vormt zelfs het startpunt voor momenten wanneer je veerkracht op proef wordt gesteld.
- Door na te gaan hoe het met je gaat en/of hoe het met je leerlingen gaat, kunnen er zaken worden uitgesproken, het gaat niet elke dag perfect en dat is volkomen normaal, soms hebben jongeren het idee dat alles perfect moet gaan en is het taboe om aan te geven dat het soms ook minder gaat, op deze manier kan het taboe worden doorbroken en kan je zelfs destigmatiserend werken, want weet je nog: ‘it’s okay not to be okay’.
- Emoties herkennen, erkennen en ervaren is van groot belang om ze te kunnen reguleren, dit wordt verder toegelicht in een andere trap in de toolbox.
- Het bewustworden van je gedachten, emoties en gedrag is nuttig omdat ze allen inspelen op elkaar, ze houden elkaar soms in stand op een negatieve manier, de cognitieve gedragstherapie gebruikt dit als ingangspoort.
Hoe doe je dit?
Je kan op verschillende manieren nagaan hoe het met je leerlingen gaat, hieronder lichten we dit toe en geven we enkele handvatten en voorbeeldoefeningen weer.
Soms vinden leraren het bedreigend om achter emoties te vragen of over emoties te spreken, toch kan het belangrijke info zijn die je kan meenemen in je les. Maar er zijn ook andere opties. Je kan bijvoorbeeld vragen naar de levensstijl of de motivatie van je leerlingen. Je kan het direct of indirect bevragen, bijvoorbeeld indirect door het digitaal te faciliteren. Zoek een manier waar jij je als leraar goed bij voelt en die aansluit bij de noden van je leerlingen. Hieronder vind je alvast enkele voorbeelden terug.
Oefeningen
- Emoties in kaart brengen met de How We Feel App
- Het emotiewiel
- De groeibundel
- De geluksdriehoek
- Ga op zoek naar goede gewoontes en een gezonde levensstijl bij je leerlingen.
- Gevoelskaartjes: help je leerlingen emoties uitdrukken
- Hoe komen leerlingen je les binnen? Doe een Check-in
- Motivatiemeter: leergoesting zichtbaar maken
- Met HALLO-kaarten bied jij leerlingen een luisterend oor aan
The How we Feel App: “Helping Emotions Work for Us, Not Against Us. A journal for your wellbeing”
Het leven is soms als een emotionele rollercoaster, zeker bij adolescenten. Emoties horen bij het leven. Elk moment van de dag ervaren we verschillende emoties. Het vergt oefening om deze emoties te hanteren op een manier die ervoor zorgt dat je je algemeen goed voelt. De How We Feel app is ontwikkeld door wetenschappers, ontwerpers, ingenieurs en therapeuten en helpt om emoties te herkennen, begrijpen en reguleren.
Binnen de app start je met in te checken door aan te geven hoe je je op dat moment voelt en je tagt of schrijft vervolgens een dagboek over zaken die volgens jou bijdragen aan je emotionele toestand. Omdat emoties noch goed noch slecht zijn, krijg je vervolgens de kans om strategieën te verkennen door middel van nuttige video’s en activiteiten.
De app is gratis te downloaden en is Engelstalig, klinkt dit niet ideaal voor een leraar die het vak Engels geeft?
| Titel |
|---|
| How We Feel App |
| Ondertitel |
| Een dagboek voor je mentaal welbevinden. |
| Doelgroep |
| Leraren en leerlingen |
| Korte beschrijving |
| How We Feel is een dagboek voor je welzijn in kaart te brengen, gemaakt door wetenschappers, ontwerpers, ingenieurs en psychologen.
Na verloop van tijd leer je woorden aan om te beschrijven hoe je je voelt, zie je trends en patronen en oefen je eenvoudige strategieën om je emoties op een gezonde manier te reguleren. |
| Instructies |
| Download de app en volg de aangegeven instrucies. |
| Theoretische achtergrond |
| De app speelt in op bewustwording van je emoties, emoties alsook patronen in kaart brengen en emotieregulatie ontwikkelen. Het sensibiliseren van het uiten van emoties.
Het How We Feel team wordt geleid door Ben Silbermann, medeoprichter van Pinterest. Het team bestaat uit huidige en voormalige Pinterest werknemers die gepassioneerd zijn over het creëren van een meer emotioneel gezonde wereld. Het wetenschappelijke team wordt geleid door Dr. Marc Brackett en zijn team van het Yale University Center for Emotional Intelligence. Het Center biedt training aan scholen om opvoeders, leerlingen en hun families te helpen emoties beter te begrijpen en beheersen. Ga voor meer informatie naar rulerapproach.org of lees het boek van Dr. Brackett, Permission to Feel. |
| Duur |
| Afhankelijk van welke toepassing |
| Materiaal |
| Smartphone – App downloaden - Internetverbinding |
| Referenties |
| https://howwefeel.org/ https://medicine.yale.edu/news-article/the-how-we-feel-app-helping-emotions-work-for-us-not-against-us/ |
| Titel |
|---|
| Het emotiewiel |
| Ondertitel |
| Het verhaal achter je gevoel. |
| Doelgroep |
| Leraren en/of leerlingen |
| Korte beschrijving |
| Moeilijke emoties voelen vaak als overweldigend en ongrijpbaar. We proberen ze soms onder controle te houden door ze weg te duwen. Hierdoor komen ze alleen maar sterker terug, of kost het meer energie om ze te vermijden. Door taal te geven aan dat moeilijke gevoel, krijgen we er meer vat op en kunnen we een helpende reactie kiezen. |
| Instructies |
| Print het emotiewiel en bespreek het met je leerlingen. Laat veel ruimte bij de leerlingen. Volgende vragen kunnen je helpen: Welke emoties ken je? Wat zijn aangename en minder aangename emoties? Hoe ga je met deze emoties om? Is het voor jullie makkelijk om dit bespreekbaar te maken? Je kan de leerlingen ook op voorhand vragen welke emoties ze allemaal kennen en ze nadien het emotiewiel tonen. |
| Theoretische achtergrond |
| Bewustwording van emoties |
| Duur |
| Kan als thuisopdracht, of gezamenlijk in klas. Maak op voorhand goede afspraken rond de aanpak, het vrijwillig invullen van de oefening en de privacy van de jongeren. Spreek ook goed af als er vragen zijn dat men hiermee terecht kan bij jou. |
| Materiaal |
| Op de website kan je het emotiewiel printen. |
| Referenties |
| https://geluksdriehoek.be/oefeningen/het-verhaal-achter-je-gevoel/start Toepassing voor de Engelse les, hier vind je een emotiewiel in het Engels: https://mentallyhealthyschools.org.uk/media/2001/emotion-wheel.pdf |
| Titel |
|---|
| De groeibundel |
| Ondertitel |
| Leerlingen laten reflecteren over zichzelf. |
| Doelgroep |
| Leraren en/of leerlingen |
| Korte beschrijving |
| De groeibundel kan gebruikt worden na elke vakantie of bij begin van het schooljaar als reflectiedocument om meer inzicht te krijgen in wat goed loopt en waarin men nog kunnen groeien. Er wordt aandacht besteed aan succeservaringen, maar ook aan valkuilen waardoor leerlingen een beeld krijgen over hun kennen, kunnen en gedrag doorheen een schooljaar. De bundel biedt ruimte om te differentiëren in aanpak, zo kan je de leerlingen laten schrijven, tekenen of verwoorden. Leerlingen kunnen o.a. volgende info noteren: dit ben ik, mijn vakantie, hoe gaat het thuis, hoe gaat het op school, … |
| Instructies |
| Print de groeibundel af en kies of je je leerlingen individueel laat werken, in groep werkt of het als thuisopdracht hanteert. |
| Theoretische achtergrond |
| Het doel is Stimuleren van reflectie en bewustwording. Stilstaan bij zichzelf. Leerlingen zich laten bewustworen van hun sterktes en zwaktes. Leerlingen laten bewustworden van zichzelf en van zaken waarin ze willen groeien. |
| Duur |
| Afhankelijk van welk topic je kiest. <10 min. |
| Materiaal |
| https://www.klascement.net/downloadbaar-lesmateriaal/137095/groeibundel/?previous#preview |
| Referenties |
| https://www.klascement.net/downloadbaar-lesmateriaal/137095/groeibundel/?previous#preview |
| Titel |
|---|
| De geluksdriehoek |
| Ondertitel |
| Jezelf kunnen zijn, Goed omringd zijn, Je goed voelen. Perfect geluk bestaat niet, soms ben je uit balans en dat is oké. |
| Doelgroep |
| Leraren en/of leerlingen |
| Korte beschrijving |
| Het Vlaams Instituut Gezond Leven verzamelde alle belangrijke wetenschappelijke kennis over geluk – Wat is het? Hoe kun je eraan werken? – in de geluksdriehoek. Met de geluksdriehoek willen ze informeren en inspireren. Ze willen mensen bewuster maken over geluk. En over hoe je je gelukkig en goed in je vel kunnen voelen. Ze willen je de weg wijzen over wat je kan doen om zelf aan je geluksgevoel te werken. |
| Instructies |
| De geluksdriehoek bestaat uit 3 bouwblokken. Ze zijn alle drie belangrijk en onlosmakelijk met elkaar verbonden. Dat zie je duidelijk: de blokken passen als puzzelstukjes in elkaar.
Het bouwblok ‘Je goed omringd voelen’ verwijst naar het gevoel dat je warme en vertrouwelijke relaties hebt met de mensen om je heen. Je voelt je oprecht betrokken bij die mensen. Je weet dat je op hen kan rekenen wanneer nodig en zij kunnen ook steunen op jou. Het bouwblok ‘Je goed voelen’ gaat over je ‘emotioneel’ goed in je vel voelen. Dat betekent in de eerste plaats dat je positieve gevoelens kunt ervaren: plezier beleven, interesse hebben om dingen aan te pakken, energie hebben om dingen aan te pakken. Maar het gaat ook over een veel ruimer gevoel van levenstevredenheid: je ervaart innerlijke rust, je hebt het gevoel dat je wensen en behoeften grotendeels vervuld worden. Ook minder positieve gevoelens hebben een plek in deze bouwblok: ze kunnen én mogen er zijn. Het derde bouwblok heet ‘Jezelf kunnen zijn’. Hier gaat het erom dat je jezelf kunt aanvaarden en een positieve houding kunt aannemen over jezelf − ook in relaties met anderen. Je kent jezelf (Wie ben ik? Waar ben ik trots op?). Vanuit die aanvaarding kan je gemakkelijker een richting kiezen in het leven (Wat wil ik? Wat is mijn doel? Wat maakt mijn leven waardevol?). Je kunt min of meer je eigen weg volgen, zonder dat je je laat leiden door sociale druk. Je hebt controle over je gedachten en gedrag. Dat laat je toe om open te staan voor nieuwe ervaringen. |
| Theoretische achtergrond |
| Bewustwording van het concept geluk, positieve psychologie |
| Duur |
| Afhankelijk van de oefening |
| Materiaal |
| Op de website vind je tal van oefeningen die aansluiten bij de geluksdriehoek. Je kan er aanduiden rond welk thema je wil oefenen of Hoe je aan de slag wil gaan. |
| Referenties |
| https://www.gezondleven.be/settings/gezonde-school/mentaal-welbevinden-op-school/gelukindeklas |
Op de website van Vlaams Instituut Gezond Leven vind je oefeningen kant en klaar voor in je les, maar check zeker ook de verhalen van volwassenen over hun kwetsbaarheid. Want ook jij als leraar zal ongetwijfeld eens uit balans zijn en dat is oké.
| Titel |
|---|
| Ga op zoek naar goede gewoontes en een gezonde levensstijl bij je leerlingen |
| Ondertitel |
| Ga in gesprek met je leerlingen over een gezonde levensstijl. |
| Doelgroep |
| Leraren en/of leerlingen |
| Korte beschrijving |
| Reflecteren over goede gewoontes en een gezonde levensstijl vormt de basis van alles. Reflecteer samen met je leerlingen over wat goede gewoontes en een gezonde levensstijl wel en niet zijn. |
| Instructies |
Wat is een gezonde levensstijl? Hoe zien jongeren dit? Ga het gesprek aan. Je kan kiezen voor open vragen waarbij je je laat inspireren door je leerlingen of je kan hen op voorhand een piramide laten invullen waarbij elke laag overeenkomst met een aspect van een gezonde levensstijl. Bijvoorbeeld:
|
| Theoretische achtergrond |
| Jongeren inzicht laten krijgen en laten stilstaan bij een gezonde levensstijl. Jongeren een doel laten formuleren rond gezonde levensstijl. |
| Duur |
| 1 lesuur, ideaal met een vervolg voor het bespreken van het doel. |
| Materiaal |
| Blad papier, tekenen van een piramide |
| Referenties |
| https://www.gezondleven.be/settings/gezonde-school/mentaal-welbevinden-op-school/gelukindeklas |
| Titel |
|---|
| Gevoelskaartjes: Help je leerlingen emoties uitdrukken |
| Doelgroep |
| Leraren en/of leerlingen (1e graad) |
| Korte beschrijving |
| Druk, verveeld, snel afgeleid? Achter elk gedrag in je klas schuilen gevoelens. Met deze gevoelskaartjes help je je leerlingen die emoties te benoemen. |
| Instructies |
Hoe gebruik je de gevoelskaartjes?
Anderen hebben meer nood om samen helpende gedachten te bedenken, een gesprekje … Gevoelens zijn heel persoonlijk en praten is vaak moeilijk. Gebruik daarom niet altijd ‘waarom-vragen’ waarbij je zelf de monstertjes interpreteert, maar vraag eerder wat dat monstertje wil zeggen. Toon ook dat je aandachtig luistert. Benoem de emoties en erken ze: ‘Ik snap dat dat moeilijk is voor jou’ of ‘Ik begrijp dat dit jou bang maakt’. Dat stelt leerlingen gerust en brengt dus ook rust. Je leerlingen verzamelen hun persoonlijke hulpmiddelen: noteren op een blaadje, foto’s maken en opplakken … Dat ‘rustplan’ bewaren ze bij hun monstertjes. -Laat je leerlingen – wanneer ze dat willen – het meest toepasselijke monstertje op de bank plaatsen. Hangt de wasknijper aan het monstertje? Dat wil zeggen dat de leerling iets nodig heeft. Maak tijd om samen naar het hulplijstje van de leerling te kijken. Misschien is het zelfs iets wat er nog niet opstaat. Hoe ga je te werk?
|
| Theoretische achtergrond |
| Leren uitdrukken van emoties |
| Duur |
| <1 lesuur |
| Materiaal |
| Printen van de gevoelskaartjes |
| Referenties |
| https://www.klasse.be/wp/wp-content/uploads/2017/05/KenP_gevoelskaartjes_2023.pdf |
| Titel |
|---|
| Hoe komen leerlingen je les binnen? Doe een check-in |
| Doelgroep |
| Leraren en/of leerlingen |
| Korte beschrijving |
| Een leerling met zijn hoofd op zijn bank, vindt jouw les niet interessant. Babbelaars willen jou alleen maar tegenwerken. “Zulke veronderstellingen zijn niet altijd correct”, “Met een check-in bij het begin van je les kijk jij in de hoofden van je leerlingen. Je weet waar bepaalt gedrag vandaan komt.
Leerlingen geven aan dat door te delen hun gevoel gedeeld wordt met anderen, dat het herkenbaar is. Zicht krijgen op wat er in de groep speelt. |
| Instructies |
| Je weet als leraar niet altijd wat er speelt en je gaat vaak onterechte conclusies trekken.
Wat hindert je om hier met je volle aandacht bij te zijn? Wanneer ervaar jij stress en hoe ga jij hier met om?
Ze mogen iets vertellen over vragen die je aanreikt. Ze bepalen zelf wat ze zeggen, hoeveel ze zeggen. Het is ook niet de bedoeling dat de leerlingen reageren. Door dat je zelf start maak je deel uit van de groep en plaats je je niet boven de groep. |
| Theoretische achtergrond |
| Achter gedrag kunnen kijken, ruimte creëren voor (h)erkenning bij je leerlingen |
| Duur |
| “15 afhankelijk van de grootte van de klas |
| Referenties |
| https://www.klasse.be/174374/leerlingen-welbevinden-check-in-cvo/ |
| Titel |
|---|
| Motivatiemeter: Leergoesting zichtbaar maken |
| Ondertitel |
| Ga de Motivatie van je leerlingen na |
| Doelgroep |
| Leraren en/of leerlingen |
| Korte beschrijving |
| Je leerlingen zelfstandig aan het werk zetten? Met deze motivatiemeter ontdek jij hoeveel leergoesting ze voor je opdracht hebben. Vraag ook wat jij aan de opdracht kan veranderen om hun motivatie op te krikken. Zo zorgt inspraak in de klas voor meer leerwinst. |
| Instructies |
| Bekijk de video hoe leraar Lennert de motivatiemeter gebruikt in zijn klas. https://www.youtube.com/watch?time_continue=2&v=JyhywxUmOyQ&embeds_referring_euri=https%3A%2F%2Fwww.klasse.be%2F&source_ve_path=Mjg2NjQsMjM4NTE&feature=emb_title Werkwijze: Print voor elke leerling een motivatiemeter (zie hieronder). Laat je leerlingen hun motivatiepeil aanduiden op de meter. Bespreek wat volgens hen anders of beter kan aan de opdracht Opgelet: beoordeel de uitslag van de motivatiemeter niet. |
| Theoretische achtergrond |
| Nagaan van de leergoesting voor een opdracht om zo eventueel didactische ingrepen te doen om hun leermotivatie te verhogen. Stem en inspraak geven aan de jongeren. Bijdragen aan een aangename sfeer en vertrouwen tussen leraren en leerlingen. Leerlingen voelen aan dat je in hen investeert. Het welbevinden van je leerlingen beïnvloedt tevens het motivatiepeil. Op deze manier kan je het indirect bevragen. Maak duidelijk dat je hun leergoesting voor een opdracht, onderdeel van een vak of een reeks lessen wil meten. Zo kan jij didactische ingrepen doen om hun leermotivatie te verhogen. |
| Duur |
| >”15, afhankelijk van hoeveel tijd je de bespreking ervan geeft. |
| Materiaal |
| Motivatiemeter: https://www.klasse.be/wp/wp-content/uploads/2020/11/Motivatiemeter-secundair.pdf |
| Referenties |
| https://www.klasse.be/wp/wp-content/uploads/2020/11/Motivatiemeter-secundair.pdf |
| Titel |
|---|
| Met HALLO-kaarten bied jij leerlingen een luisterend oor aan |
| Korte beschrijving |
| Een leerling in je klas die opvallend stil is, opeens slechtere punten behaalt, gepest wordt …? Met deze kaartjes bied je subtiel een luisterend oor aan leerlingen die zich minder goed in hun vel voelen. |
| Instructies |
| Je leerlingen tonen dat je er voor hen bent? Met deze warme HALLO-kaarten maak je duidelijk wanneer je tijd hebt voor een goed gesprek. Je gaat indirect aangeven dat je een luisterend oor biedt voor je leerlingen en dit binnen je eigen grenzen. |
| Theoretische achtergrond |
| Duidelijkheid bieden rond wanneer een leerling je kan benaderen voor een gesprek is belangrijk. Zo kan je handelen binnen je eigen grenzen als leraar. Door het hanteren van een kaartje kan je de leerling houvast bieden en perspectief en geef je bovendien een gevoel van erkenning. |
| Duur |
| <10 min. |
| Materiaal |
| HALLO-kaarten: https://cdn.klasse.be/wp/wp-content/uploads/2018/11/KenP_warmescholen_2018.pdf |
| Referenties |
| https://www.klasse.be/168174/met-hallo-kaarten-bied-jij-leerlingen-een-luisterend-oor-aan/ |
Naast het welbevinden van jouw leerlingen is jouw welbevinden uiteraard van belang, “”practice what you preach”” weet je wel. Hier vind je een een toolkit met tips en tricks die focust op het welbevinden van de leraar.
Hoe zit het in jullie lerarenteam met het stigma rond mentaal welbevinden van de leraar? Hier vind je alvast tips en tricks om stigma tegen te gaan.
‘Ik ben toch leraar en geen therapeut?’
Lees het artikel hierover van kinder- en jeugdpsychiater Lieve Swinnen.
https://www.klasse.be/47079/leraar-geen-therapeut/
‘Zorgen scholen even goed voor leraren als voor leerlingen?’
Lees het artikel hierover van Elke Van Hoof.
https://www.klasse.be/219622/zorgen-scholen-even-goed-voor-leraren-dan-voor-leerlingen/
Waarom investeren in zelfcompassie in jouw klas?
We oordelen vaak harder over onszelf dan over anderen. Hiernaast oordelen we vaak negatief over onze fouten, gebreken en tekortkomingen. Daardoor voelen we ons mogelijks eenzaam en ongelukkig en ervaren we meer stress. In plaats van harde zelfkritiek is het gezonder om jezelf met mededogen en begrip te behandelen volgens de denkwijze van zelfcompassie.
De meeste mensen zijn strenger voor zichzelf dan voor de anderen, dit zien we ook bij jongeren.
Bijvoorbeeld wanneer jongeren falen herkennen ze vaak een stem die hen zegt: ‘kun je nu nooit eens iets goed doen?” Dat zullen anderen niet snel tegen de jongere zeggen, maar zij zeggen het wel tegen zichzelf.
Wanneer je te zelfkritisch bent zien we een verband met o.a. depressie. Zelfkritiek in milde vormen kan leiden tot somberheid en verdriet en niet in jezelf geloven. Het kan ook leiden tot selffulfilling prophecy (een zelfvervullende voorspelling) waarbij jongeren zo gewoon zijn om negatief over zichzelf te denken dat ze liever omgaan met mensen die hun negatieve zelfbeeld bevestigen wat uiteraard niet bevorderend werkt.
Jongeren zich bewust laten worden van hun denkpatroon kan een krachtig inzicht opleveren. De erkenning dat vele jongeren op deze manier denken maakt dat een klasgroep een goede gelegenheid biedt om hierrond te oefenen. Hieronder vind je alvast enkele oefeningen.
Theorie; Wat is de betekenis van (zelf)compassie?
Compassie, ook wel mededogen genoemd, is het vermogen om op een vriendelijke manier aanwezig te zijn en open te staan voor pijn en lijden, zowel dat van jezelf als dat van anderen.
Compassie hebben met anderen, lukt meestal wel. Maar compassie hebben met jezelf is vaak een stuk moeilijker. Maar waarom zou je wel mededogen hebben met anderen en niet met jezelf? Behandel jezelf zoals je een goede vriend zou behandelen als dingen misgaan leidt ons naar zelfcompassie.
Zelfcompassie betekent dat je op precies dezelfde manier naar jezelf kijkt als je het moeilijk hebt of faalt, of als iets je niet bevalt aan jezelf.
De Amerikaanse Kirstin Neff deed onderzoek naar zelfcompassie. Je vindt op haar website veel info terug. We geven hieronder alvast enkele belangrijke aspecten weer.
Zelfcompassie bestaat uit 3 elementen
Self kindness betekent dat je mild bent voor jezelf op het moment dat je faalt of vindt dat je tekortschiet. Niet alles kan altijd perfect gaan en je zal moeilijkheden tegenkomen, maar zelfkritiek weerhoudt je ervan om mild te zijn voor jezelf. Vaak ben je je zelf niet bewust van het stemmetje in je hoofd dat overal en altijd commentaar oplevert, ook wel je innerlijke criticus genoemd.
Het kan helpend zijn om de kritiek van de innerlijke criticus in te delen in 3 categorieën:
- Kritiek op je uiterlijk (‘je bent te dik voor dit kledingstuk’)
- Kritiek op je prestaties (‘heb je nu weer die deadline niet gehaald’)
- Kritiek op je sociale gedrag (‘waarom ben je toch altijd zo stil?’)
Als dingen niet lopen zoals je wilt, gaat dat vaak gepaard met een gevoel van eenzaamheid. Je denkt bijvoorbeeld dat alleen jij moeite hebt om je werk op tijd af te krijgen, terwijl het je collega’s makkelijk afgaat. Je ontwikkelt op dat moment een soort tunnelvisie. Op dat moment het besef hebben dat je niet alleen staat is belangrijk. Wie zelfcompassie heeft ziet in dat lijden en tekortschieten onderdeel uitmaken van het menszijn. Het overkomt ons allemaal en in je falen ben je dus niet alleen, maar net verbonden met anderen.
Je gevoelens nemen zoals ze zijn, ze niet negeren, maar ook niet overgaan naar zelfmedelijden. Het is een evenwichtige manier van omgaan met je emoties doordat je je eigen ervaringen in een breder perspectief plaatst. Je observeert je gedachten en gevoelens zoals ze zijn, zonder dat je ze probeert te onderdrukken of negeren. ‘Je kunt bijvoorbeeld geen compassie voelen als je je pijn negeert. Maar je moet je ook niet laten opslokken door je gevoelens. Je bekijkt ze met aandacht, en blijft in het hier en nu.
Wil je hier nog meer over weten? Lees dan hier verder!
Wat is het verschil tussen empathie en compassie?
Empathie is het vermogen om gevoelens van anderen te herkennen, erkennen en je in de ander te kunnen verplaatsen en mee te voelen, terwijl compassie daar een positieve intentie en wijze actie aan toevoegt en zich dus eerder op de actie richt om de gevoelens te veranderen. Je kan empathie zien als begrip en inleving dat voorafgaat aan compassie die meer gericht is op de gepaste actie. Kortom empathie kan je zien als een emotie en compassie een intentie.
Wat is het verschil tussen zelfvertrouwen en zelfcompassie?
Zelfcompassie gaat om de relatie die je met jezelf hebt, zelfvertrouwen om hoe je jezelf beoordeelt. Zelfvertrouwen gaat dus over je goed voelen over de positieve aspecten van jezelf. Zelfcompassie gaat over begripvol zijn ten opzichte van je minder leuke kanten.
Wat is zelfcompassie niet?
Zelfcompassie leidt er niet toe dat je alles van jezelf maar accepteert en jezelf geen grenzen meer stelt. Het houdt eerder in dat je goed voor jezelf bent op langere termijn. Het betekent zeker niet dat je nooit meer hoeft te gaan sporten en elke avond met chips in je zetel mag gaan liggen. (Dit zou je anderen ook niet adviseren.)
| Titel |
|---|
| Het ontdekken van zelfcompassie door een schrijfopdracht |
| Doelgroep |
| Leraren en leerlingen |
| Korte beschrijving |
| Zelfcompassie vermindert pijnlijke gevoelens van schaamte en zelfkritiek die je mentale welbevinden kunnen beïnvloeden en je persoonlijke groei in de weg kunnen staan. Schrijven op een zelfcompassievolle manier kan je helpen om je zelfkritische stem te vervangen door een meer compassievolle stem - een stem die je troost en geruststelt in plaats van je negatief te bekritiseren voor je tekortkomingen. Het kost tijd en oefening, maar hoe vaker je op deze manier schrijft, hoe vertrouwder en natuurlijker de compassievolle stem zal aanvoelen, en hoe makkelijker het zal zijn om jezelf te herinneren om jezelf vriendelijk te behandelen als je jezelf eens wat minder voelt.
Onderzoek toont aan dat mensen die met compassie reageren op hun eigen fouten en tegenslagen - in plaats van zichzelf de schuld te geven - een grotere fysieke en mentale gezondheid en veerkracht ervaren. |
| Instructies |
| Denk eerst aan iets over jezelf waardoor je je toch wel schaamt, onzeker of niet goed genoeg voelt. Het kan iets zijn dat te maken heeft met je persoonlijkheid, gedrag, vaardigheden, relaties of een ander deel van je leven.
Als je iets hebt gekozen, denk dan na over hoe je je erbij voelt. Verdrietig? Beschaamd? Boos? (Je kan misschien een emotie wiel gebruiken om de juiste emotie te vinden.) De volgende stap is het schrijven van een brief van jezelf, aan jezelf, waarin je mededogen, begrip en acceptatie uitdrukt voor dit deel van jezelf waar je mee worstelt. Als je je gedachten en gevoelens in de brief uit, probeer dan goed voor jezelf te zijn en wees zo eerlijk mogelijk. Schrijf wat er in je opkomt, maar probeer te schrijven op een manier waardoor je je gekoesterd en rustig voelt. Houd in gedachten dat niemand anders dan jij je brief zal zien en dat er geen “goede” of “verkeerde” manier is om deze oefening te doen. Je kunt 5 tot 15 minuten schrijven. Leg de brief na het schrijven even uit het zicht. Kom er dan later op terug en lees hem nog eens. Het kan vooral nuttig zijn om het te lezen wanneer je je minder goed voelt over dit deel van jezelf, als een herinnering om meer zelfcompassie te hebben. |
| Theoretische achtergrond |
| Neff, K. D. (2023). Self-Compassion: Theory, Method, Research, and Intervention. Annual Review of Psychology, 74:193-217. PDF |
| Duur |
| 5-15 minuten, je kan het ook wekelijks oefenen, zoek een frequentie die best past bij jou. |
| Materiaal |
| Papier, pen |
| Referenties |
| https://self-compassion.org/exercises/exercise-3-exploring-self-compassion-through-writing/ https://ggia.berkeley.edu/practice/self_compassionate_letter Podcast: https://ggia.berkeley.edu/practice/self_compassionate_letter |
| Titel |
|---|
| Hoe zou jij een vriend behandelen? |
| Doelgroep |
| Leraren en leerlingen |
| Korte beschrijving |
| Onderzoek geeft aan dat mensen meestal harder zijn voor zichzelf dan voor anderen. Deze oefening vraagt je om de verschillen op te merken tussen de manier waarop je gewoonlijk de mensen om wie je geeft behandelt en de manier waarop je gewoonlijk jezelf behandelt. Het vraagt je ook om na te denken over waarom er verschillen kunnen zijn tussen de twee, en om na te denken over wat er zou gebeuren als je jezelf net zo compassievol behandelt als je anderen behandelt. Onderzoek suggereert dat het behandelen van jezelf met meer compassie je lichamelijke en geestelijke gezondheid ten goede kan komen. |
| Instructies |
| Research suggests that people are usually harder on themselves than they are on others. Rather than motivating them to succeed, this often makes a mistake or stressful situation even more stressful—to the point that they’ll simply avoid new or challenging experiences for fearing of failing and eliciting a new wave of self-criticism. This exercise asks you to notice the differences between the way you typically treat the people you care about and the way you typically treat yourself. It also asks you to consider why there may be differences between the two, and to contemplate what would happen if you treated yourself as compassionately as you treat others. Research suggests that treating yourself more compassionately can benefit your physical and mental health. |
| Theoretische achtergrond |
| Neff, K. D. (2023). Self-Compassion: Theory, Method, Research, and Intervention. Annual Review of Psychology, 74:193-217. PDF Haukaas RB, Gjerde IB, Varting G, Hallan HE, Solem S. A Randomized Controlled Trial Comparing the Attention Training Technique and Mindful Self-Compassion for Students With Symptoms of Depression and Anxiety. Front Psychol. 2018 May 25;9:827. doi: 10.3389/fpsyg.2018.00827. PMID: 29887823; PMCID: PMC5982936. |
| Duur |
| 15 min |
| Materiaal |
| Papier, pen |
| Referenties |
| Podcast: https://ggia.berkeley.edu/practice/how_would_you_treat_a_friend |
Benieuwd naar een podcast over zelfcompassie?
https://ggia.berkeley.edu/practice/self_compassionate_letter
Meer oefeningen?
Waarom investeren in het zoeken naar het positieve in jouw klas?
Wanneer we het over psychologie hebben, gaan we vaak uit van de klachten, en hoe deze opgelost of verminderd kunnen worden. De positieve psychologie staat hier iets anders in. Hierbij gaat het over wat je graag zou willen bereiken, en welke eigenschappen je kunt inzetten om dit waar te maken. Het gaat dan over wat jij positief vindt, wat jouw krachten en sterktes zijn waarvoor jij dankbaar bent en nog veel meer.
In tegenstelling tot de traditionele psychologie focust de positieve psychologie zich op het positieve in je leven. De zogenaamde sterke punten dus. Denk aan prettige emoties, positieve ervaringen, goede eigenschappen, fijne gedachten en gevoelens die je leven de moeite waard maken. Dit bevordert je welzijn en vergroot je veerkracht; het laat je floreren en maakt je gelukkig(er).
Opgelet, dit betekent het niet dat je geen verdriet meer mag hebben of geen moeilijkheden kunt ervaren. Dat klinkt te simplistisch. De gedachte van de positieve psychologie is dat wanneer je je richt op de positieve zaken in je leven je beter in staat bent te dealen met tegenslag, pijn en verdriet. Dat klinkt op zich ook logisch, want positieve gedachten leiden tot positieve emoties en die voelen nu eenmaal fijner dan negatieve.
Wat is de betekenis? Waar staat positieve psychologie voor?
Positieve psychologie is een tak binnen de psychologie waarbij de focus ligt op waar je graag naar toe zou willen, in plaats van op de klachten en wat er minder goed gaat. Zoals de naam al weergeeft richt de positieve psychologie zich op dingen die goed gaan of dingen die iemand kunnen helpen om te groeien. Hierbij kun je denken aan iemands positieve eigenschappen.
| Titel |
|---|
| Op zoek naar jouw talenten |
| Doelgroep |
| Leerlingen en leraren |
| Korte beschrijving |
| Soms geven we onze zwaktes en beperkingen meer aandacht dan onze sterkes. Toch geeft onderzoek weer dat nadenken over persoonlijke sterkes of krachten ons geluk kan vergroten en depressies kan verminderen. Deze oefening vraagt je om op zoek te gaan naar jouw sterktes – een positieve eigenschap die bijdraagt aan je karakter, zoals vriendelijkheid of doorzettingsvermogen – en na te denken over hoe je deze op een nieuwe en andere manier zou kunnen gebruiken in je dagelijkse leven. Het herkennen en uitoefenen. |
| Instructies |
| Neem even de tijd om na te denken over één van je persoonlijke sterke punten – bijvoorbeeld creativiteit, doorzettingsvermogen, vriendelijkheid, bescheidenheid of nieuwsgierigheid. Bedenk hoe je deze kracht vandaag op een nieuwe en andere manier kunt gebruiken. Bijvoorbeeld, als je kiest voor de kracht van doorzettingsvermogen, zou je een lijst kunnen maken van taken die je de laatste tijd een uitdaging vond en ze dan stuk voor stuk proberen aan te pakken. Of als je kiest voor nieuwsgierigheid, zou je een activiteit kunnen proberen die je nog nooit hebt geprobeerd. Noteer de persoonlijke kracht die je vandaag van plan bent te gebruiken en hoe je die gaat gebruiken. Ga vervolgens aan de slag. Herhaal de bovenstaande stappen elke dag gedurende een week. Je kunt dezelfde kracht op meerdere dagen gebruiken, of probeer elke dag een nieuwe kracht te gebruiken. Noteer op het einde van de week je persoonlijke sterktes waarop je je gedurende de week hebt gericht en hoe je ze hebt gebruikt. Schrijf in detail neer wat je hebt gedaan, hoe je je voelde en wat je hebt geleerd van de ervaring. Hieronder vind je nog andere korte vaianten om op zoek te gaan naar talenten. Post-it oefening Maak groepjes van 4-6 personen. Vorm een cirkel en plaats 1 persoon in de cirkel die mag met zijn ogen gesloten 2 minuten gaan neerzitten. Vervolgens gaan de anderen op een post-it sterktes/krachten/complimenten noteren en op de persoon in het midden kleven. Na de 2 minuten opent de persoon in het midden zijn ogen, neemt hij één voor één de post-it’s van zich af en leest hij/zij deze luidop voor. Vervolgens wordt besproken hoe het is om deze complimenten en krachte te ontvangen. Kwaliteitenspel Met het kwaliteitenspel van Sfeer Op School (www.sfeeropschool.be) laat je leerlingen elkaar complimenten geven over de kwaliteiten die ze bezitten. En dat op een speelse, luchtige manier waarbij iedereen evenveel kwaliteiten krijgt toebedeeld. De spelers nemen om de beurt een kaart van het stapeltje en laten deze zien. Iedereen probeert in te schatten wie van de medespelers de kwaliteit die op de kaart staat, op zijn of haar lijstje heeft staan. Vertel ook waarom je dat denkt. Elke keer als deze inschatting juist is, krijgt de betreffende speler 10 punten. https://www.sfeeropschool.be/actie/sfeer-in-de-klas/het-kwaliteitenspel Relfectieblad: Nadenken over keuzes/talent Dit is een reflectieblad waarbij leerlingen nadenken over hun keuzes, over hun talenten of hun werkpunten. Je kan dit verwerken dit in een portfolio. https://www.klascement.net/downloadbaar-lesmateriaal/183693/reflectieblad-nadenken-over-keuzes-en-talenten/?previous#preview Krachtboom Vlaams Instituut Gezond Leven Met ‘Krachtboom!’ creëer je ruimte om de levenservaringen van jouw cliënten of coachees vanuit een krachtgerichte benadering te verkennen. Het bestaat uit verschillende methodieken, werkvormen en richtvragen waarmee professionals aan de slag kunnen gaan met mentaal welbevinden en veerkracht. Onderstaande materialen zijn voor professionals die via één-op-één begeleiding (kwetsbare) werklozen en jongeren in NEET begeleiden richting werk. https://www.gezondleven.be/projecten/krachtboom/krachtboom-individuele-begeleidingen https://www.gezondleven.be/files/krachtboom/Draaiboek-individueel-traject.pdf |
| Theoretische achtergrond |
| Hoewel het werken aan het verbeteren van dingen waar je minder goed in bent of moeilijkheden in je leven belangrijk is voor het welzijn, is het ook belangrijk om onze sterke punten te koesteren en ze te gebruiken. Reflecteren op deze sterke punten kan mensen eraan herinneren dat ze belangrijke positieve kwaliteiten hebben, en deze herinnering kan zelfvertrouwen en eigenwaarde opbouwen – en op zijn beurt het geluk vergroten. Sterke punten gebruiken om ze te verbeteren, en sterke punten op nieuwe en verschillende manieren gebruiken kan aantonen hoe nuttig deze sterke punten kunnen zijn in een hele reeks contexten. |
| Duur |
| Elke dag 20 min. gedurende één week of aangepast aan de oefening. |
| Materiaal |
| Paper, pen |
| Referenties |
| Seligman, M. E., Steen, T. A., Park, N., & Peterson, C. (2005). Positive psychology progress: Empirical validation of interventions. American Psychologist, 60(5), 410-421. Link naar PDF |
| Titel |
|---|
| Doelen visualiseren |
| Doelgroep |
| Leerlingen en leraren |
| Korte Beschrijving |
| Door deze oefening voelen doelen haalbaar en beheersbaar. Als je gelooft dat je ergens succesvol in zult zijn, moedigt dat je aan om harder te werken om dat doel te bereiken – en deze grotere inspanning vergroot de kans dat je daadwerkelijk zult slagen. En hoe vaker je slaagt, hoe meer vertrouwen je hebt in toekomstige doelen. Vergeet echter niet om jezelf niet te veroordelen als je niet meteen slaagt of niet perfect presteert. Met herhaalde oefening kun je meer vertrouwen krijgen in je vermogen om belangrijke doelen in je leven te bereiken, en dit kan een aanzienlijke invloed hebben op je algemene stemming, omdat het regelmatig uitvoeren van de oefening in het visualiseren van doelen je helpt een optimistischere mindset te ontwikkelen. |
| Instructies |
| Bepaal één doel dat je de komende twee dagen wilt bereiken en noteer het kort op papier. Zorg ervoor dat dit doel realistisch is en niet te veel tijd in beslag neemt (bijv. “de gangkast opruimen” in plaats van “het hele appartement van boven tot onder schoonmaken”) en iets is dat belangrijk voor je is (bijv. “meer tijd doorbrengen met de kinderen” in plaats van “leren over de levenscyclus van de gewone vlieg”). Om je te helpen visualiseren hoe je dit doel gaat bereiken, schrijf je de stappen op die je gaat nemen om dit doel te bereiken. Deze stappen kunnen bestaan uit het voorbereiden van je ruimte om je te helpen gemotiveerd en gefocust te blijven, tijd inplannen voor de taak en de taak opdelen in kleine stappen. Herinner jezelf eraan dat het oké is als je niet alles perfect doet of niet de hele taak voltooit. Als het bijvoorbeeld je doel is om de gangkast op te ruimen, zijn dit de stappen die je zou kunnen nemen om het te bereiken: plan vanavond een uur in dat je gaat besteden aan opruimen zet je mobiele telefoon uit of zorg voor minder afleiding trek comfortabele kleren aan zet wat vrolijke muziek aan, als dat je helpt Subtaken: haal alles uit de kast vloer vegen de planken afstoffen weggooien van spullen die je niet meer nodig hebt sorteer de dingen die je wilt houden in dozen zet de dozen terug in de kast Al gehoord van SMART-doelen? SMART staat voor Specifiek (Wat?), Meetbaar (Waaraan?), Acceptabel (Waarom?), Realistisch (Welke?) en Tijdsgebonden (Wanneer?). op klascement (zie link hieronder) vind je mooie documenten terug om hiermee aan de slag te gaan. SMART-methode |
| Theoretische Achtergrond |
| Als we voor een heel uitdagende taak staan, is het soms het moeilijkst om te beginnen. Om je te helpen die grote eerste stap te zetten, vraagt deze oefening je een kortetermijndoel te beschrijven en de stappen te visualiseren die je zult nemen om dat doel te bereiken. In dit proces helpt het je vertrouwen op te bouwen dat je in staat zal zijn om dat doel te bereiken. Vertrouwen hebben in je vermogen om je doelen te bereiken is een belangrijk onderdeel van optimisme, dat door onderzoek in verband wordt gebracht met een grotere gezondheid en geluk, waaronder minder depressies, een beter vermogen om met stress om te gaan en meer tevredenheid in interacties. |
| Duur |
| Kan heel kort, bijvoorbeeld in een 10 min. |
| Materiaal |
| Papier, pen |
| Referenties |
| Sergeant, S., & Mongrain, M. (2014). An online optimism intervention reduces depression in pessimistic individuals. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 82(2), 263-274. Visualisatie van doelen PDF SMART-methode |
| Titel |
|---|
| Betekenisvolle foto’s |
| Doelgroep |
| Leerlingen en leraren |
| Korte Beschrijving |
| Onderzoek geeft aan dat het vinden van meer betekenis in het leven mensen helpt om te gaan met stress en hun algemene gezondheid en welzijn verbetert. Maar betekenis vinden in het leven kan soms aanvoelen als een ongrijpbare taak. In ons dagelijks leven kan het gemakkelijk zijn om het grote geheel uit het oog te verliezen – we hebben de neiging om ons meer te richten op het alledaagse dan op het diepere betekenisvolle. Toch geeft onderzoek aan dat er overal om ons heen potentiële bronnen van betekenis zijn, van de momenten van verbinding die we delen met anderen, tot de schoonheid van de natuur, tot het werk dat we doen en de dingen die we creëren. Deze oefening helpt je om deze betekenisvolle dingen letterlijk in beeld te brengen. Door je te laten fotograferen en vervolgens te schrijven over dingen die betekenisvol voor je zijn, stimuleer je om meer aandacht te besteden aan de verschillende bronnen van betekenis in je leven, groot en klein, en na te denken over waarom ze belangrijk voor je zijn. |
| Instructies |
| Maak de komende week foto’s van dingen die je leven zinvol of doel geven. Dit kunnen mensen zijn, plaatsen, voorwerpen, huisdieren. Als je niet in staat bent om foto’s te maken van deze dingen – bijvoorbeeld als ze niet in de buurt zijn – kun je foto’s maken van souvenirs, herinneringen, websites of zelfs andere foto’s. Probeer minstens negen foto’s te maken. Als je al je foto’s en voorwerpen hebt verzameld, neem dan de tijd om ze te bekijken en erover na te denken. Schrijf voor elke foto of elk voorwerp een antwoord op de volgende vraag op: “Wat stelt deze foto voor en waarom is het betekenisvol?” Je kan de leerlingen vragen hun foto’s weer te geven en individueel voor de klasgroep te bespreken. Je kan ook een doorschuifsysteem hanteren. Leerlingen leren elkaars betekenisvolle zaken in het leven kennen op die manier. Misschien kan je jouw foto’s ook tonen? |
| Theoretische Achtergrond |
| De tijd nemen om bronnen van zin en betekenis van het leven te herkennen en te waarderen door middel van fotografie kan helpen om ze tastbaarder te maken en te herinneren aan wat het belangrijkst voor je is. Dit grotere gevoel van betekenis kan ons op zijn beurt inspireren om belangrijke persoonlijke doelen na te streven en ons een gevoel van kracht en doel geven bij het omgaan met stressvolle gebeurtenissen in ons leven. Het gebruik van fotografie kan ook nuttig zijn voor mensen die meer visueel dan verbaal ingesteld zijn. |
| Duur |
| Tijd om dagelijks foto’s te nemen en tijd voor de schrijfopdracht, in het totaal een 90 min verspreid over een week. |
| Materiaal |
| Smartphone, fototoestel |
| Referenties |
| Steger, M. F, Shim, Y., Barenz, J., & Shin, J. Y. (2013). Through the windows of the soul: A pilot study using photography to enhance meaning in life. Journal of Contextual Behavioral Science, 3, 27-30. |
Nieuwsgierig naar meer oefeningen, Engelse versies vind je hier terug: https://ggia.berkeley.edu/#filters=optimism
Tejada-Gallardo C, Blasco-Belled A, Torrelles-Nadal C, Alsinet C. Effects of School-based Multicomponent Positive Psychology Interventions on Well-being and Distress in Adolescents: A Systematic Review and Meta-analysis. J Youth Adolesc. 2020 Oct;49(10):1943-1960. doi: 10.1007/s10964-020-01289-9. Epub 2020 Jul 18. PMID: 32683592.
Seligman, M.E., Ernst, R.M., Gilham, J., Reivich, K., &Linkins, M. (2009). Positive education: positive psychology and classroom interventions. Oxford Review of Education, 35, 293-311. doi: 10.1080/03054980902934563
| Titel |
|---|
| Positief Dagboek |
| Doelgroep |
| Leraren en/of leerlingen |
| Korte Beschrijving |
| Hoewel het belangrijk is om moeilijke momenten in je leven te analyseren en ervan te leren, kunnen we soms te veel denken aan wat er verkeerd gaat en te weinig aan wat er goed gaat in ons leven. Een dankbaarheidsdagboek dwingt onszelf om aandacht te besteden aan de goede dingen in het leven die we anders misschien voor lief zouden nemen. Op die manier raken we meer afgestemd op bronnen van plezier om ons heen. Bovendien is het belangrijk om over deze gebeurtenissen te schrijven: Onderzoek wijst uit dat het vertalen van gedachten in concrete taal ons er meer bewust van maakt, waardoor de emotionele impact wordt verdiept. |
| Instructies |
| Schrijf in een positief dagboek. Dit is een dagboek waar je alleen positieve ervaringen en gebeurtenissen in schrijft. Vind je het moeilijk om dit te bedenken? Begin dan eerst met 3 dingen per dag op te schrijven die voor jou positief waren. Dit kunnen kleine of grote dingen zijn. Je kunt bijvoorbeeld denken aan dat je met collega’s gelachen hebt tijdens de pauze, de zon scheen of dat dat ene recept je eindelijk gelukt is. Dit helpt je om bewust te worden van de (kleinere) dingen die al goed gaan, waar je dankbaar voor bent of die je misschien anders als vanzelfsprekend zag. Houd in een schriftje bij welke positieve momenten je meemaakte die dag. Dit hoeven geen grote dingen te zijn. Noteer een paar momenten of dingen die jou blij maakten. Dit kan zijn dat het zonnetje scheen, je een mooie wandeling hebt gemaakt of dat je een lekkere kop koffie hebt gedronken. Enkele helpende vragen: Waar werd je vrolijk van of moest je om lachen? Wat deed je goed? Waar ben je dankbaar voor? Waar ben je trots op? Wie maakte je blij? Waar heb je van genoten? Wat heb je geleerd? Waardoor kon je even ontspannen? Schrijf vijf positieve gedachten op waar je vandaag aan dacht. Schrijf vijf dingen op waar je dankbaar voor bent. Schrijf complimenten op. Schrijf kleine overwinningen op. Beschrijf geluksmomenten of grappige situaties die je hebt meegemaakt. Schrijf over eigenschappen van jezelf die je mooi vindt of blij mee bent. Noteer dingen waar je naar uitkijkt of enthousiast over bent. Schrijf over belangrijke mensen in je leven. Een leuke toepassing voor in de klas: laat de leerlingen 3 dingen die goed gingen in een jamboard plaatsen en projecteer. Een andere leuke variant is het positief terugblikken of vooruitblikken op de week. |
| Theoretische Achtergrond |
| Door positieve momenten op te schrijven zal je meer positieve emoties ervaren. Het kan helpen met een positievere mindset creëren: door je te concentreren op positieve aspecten van je leven, kan je hoofd trainen om meer aandacht te geven aan wat goed gaat in plaats van aan wat minder goed gaat. Het kan helpen met een verhoogde dankbaarheid: door te focussen op wat goed gaat in het leven word je meer bewust van de goede dingen in je leven. Hierdoor kan je meer waardering krijgen voor de goede dingen die je hebt in het leven. Het kan een positieve invloed hebben op je zelfbeeld: door te focussen op je positieve eigenschappen en successen, kan je langzaam een positiever zelfbeeld krijgen. Het helpt met het focussen op het heden: een positief dagboek stimuleert je om aan huidige momenten te denken. |
| Duur |
| Dagelijks 15 minuten, minimaal 3 keer per week |
| Materiaal |
| Boekje, pen |
| Referenties |
| Travagin G, Margola D, Revenson TA. How effective are expressive writing interventions for adolescents? A meta-analytic review. Clin Psychol Rev. 2015 Mar;36:42-55. doi: 10.1016/j.cpr.2015.01.003. Epub 2015 Jan 15. PMID: 25656314. Emmons, R. A., & McCullough, M. E. (2003). Counting blessings versus burdens: An experimental investigation of gratitude and subjective well-being in daily life. Journal of Personality and Social Psychology, 84(2), 377-389. Positief dagboek PDF Positive Thinking Exercises Gratitude Journal PDF |
| Titel |
|---|
| Complimentendag |
| Instructies |
| Wist jij dat het op 1 maart complimentendag is?! Voor complimentendag kan je een collega of leerling een half blad geven van bijgevoegd bestanddeel. De bedoeling is dat je de strookjes op de stippellijnen al wat in knipt maar het kan ook zo afgegeven worden. Waarom voelen complimenten eigenlijk zo goed? Omdat ze per definitie positief zijn! Het nodigt je uit om met een positieve blik naar jezelf te kijken, geeft je energie en kan ervoor zorgen dat je (meer) tevreden bent voor jezelf. Een welgemikt compliment kan net dátgene zijn dat je nodig had om uit je hoofd te komen je zorgen even te laten varen. Wil je meer weten over positiviteit? Bekijk dan zeker het filmpje van prof. dr. Jessie Dezutter op de website van Vlaams Instituut Gezond Leven. |
| Duur |
| Verspreid over een lesdag of korte tijd binnen de les |
| Materiaal |
| Werkdocument, filmpje en oefeningen |
| Referenties |
| Complimenten Complimentendag |
| Titel |
|---|
| Herinneringsblad Klascomplimenten |
| Korte Beschrijving |
| De leerlingen krijgen dit blad aan het begin of op het einde van het schooljaar. Ze vullen hun naam in en het blad wordt door heel de klas doorgegeven. Iedereen vult minstens één vraag over de persoon in kwestie in. Uiteindelijk komt het blad terug bij de juiste persoon terecht en heeft deze een blijvende herinnering. Vragen die aan bod komen in het document: -dit zal ik onthouden over jou -hier ben je echt goed in -dit zie ik je later worden -extra complimentje |
| Duur |
| 20 minuten |
| Materiaal |
| Document (zie onder) |
| Referenties |
| Herinneringsblad Klascomplimentjes |
| Titel |
|---|
| Positieve gedachteslinger |
| Instructies |
| Positieve, helpende gedachten kunnen die negatieve gedachten uitdagen en vervangen: ik mag fouten maken, als ik mijn tijd neem lukt het, iedereen heeft wel eens een slechte dag, ik ben best oké. Met deze slinger maak je die positieve gedachten zichtbaar in de klas. Je leerlingen kunnen ernaar kijken wanneer ze een belemmerende gedachte bij zichzelf herkennen. Knutsel jij hem samen met je klas? En kan je samen zelf nog meer helpende gedachten bedenken? |
| Duur |
| 30 minuten |
| Materiaal |
| Print van de slinger (zie onder) |
| Referenties |
|
De positieve gedachteslinger Positieve Gedachteslinger PDF |
| Titel |
|---|
| Positive education in de klas; 10 oefeningen |
| Instructies |
| Positive education stimuleert welbevinden en leerprestaties, wapent leerlingen en leraren tegen depressies en burn-outs. “Want jong geleerd, is oud gedaan.” Heeft de geluksindustrie zijn weg gevonden naar het onderwijs? Nieuwsgierig? Hieronder vind je meer info in het artikel. Positive education Wil je verder aan de slag, Hieronder vind je oefeningen die je kan gebruiken. Positive education in de klas. 10 oefeningen met je leerlingen |
| Duur |
| Afhankelijk van de oefening, maar zowel kort als langer is mogelijk |
| Materiaal |
| Afhankelijk van de oefening (zie bovenstaande link) |
| Referenties |
|
Positive education Positive education in de klas. 10 oefeningen |
| Titel |
|---|
| 8 goed of 2 fout, positieve psychologie in het onderwijs |
| Instructies |
| Op een positieve manier naar eigenschappen van leerlingen kijken, kan hun optimaal functioneren en welbevinden verhogen. Dotoraal onderzoeker Isabel ten Bokkel schreef een blog voor EOS. Hieronder vind je de link: 8 goed of 2 fout, positieve psychologie in het onderwijs |
| Duur |
| Het artikel lezen neemt 5-10 min. in beslag. |
| Materiaal |
| / |
| Referenties |
| 8 goed of 2 fout, positieve psychologie in het onderwijs |
Heb aandacht voor groepsdynamiek en het omringd zijn.
Wat is de betekenis van goed omringd zijn?
We zijn sociale wezens. Ieder van ons maakt deel uit van een of meerdere gemeenschappen. De klas is zo’n microgemeenschap waar we bijna dagelijks in contact komen met anderen. In een warme klas kunnen zowel de leerlingen als de leerkracht de batterijen opladen. Dit schept een klasklimaat waarin er groeikansen zijn en je op elkaar kan terugvallen.
Goed omringd zijn houdt in dat je steun vindt bij mekaar, dat je iets betekent voor anderen en dat je positief naar mekaar kijkt.
Goed omringd zijn’ heeft te maken met de competenties ‘werken aan verbondenheid’, ‘relationeel en sociaal betrokken zijn‘ en ‘dankbaarheid, medeleven en vergiffenis’. Ze zitten vervat in volgende drie vragen: ‘Bij wie vind je steun?’, ‘Hoe beteken jij iets voor anderen?’ en ‘Waar ben je dankbaar voor?’.
Betekenisvolle relaties aangaan en onderhouden gaat de ene dag precies vanzelf, terwij je er de andere dag veel energie in moet steken. Relaties aangaan en onderhouden vraagt inderdaad wel wat inspanning, maar weet dat je die dubbel en dik terugkrijgt. Onderzoek toont namelijk aan dat zelfs kleine gesprekjes voeren met vreemden, zoals op de bus, positieve effecten heeft op je geluksgevoel.
Het bouwblok ‘goed omringd zijn’ uit de geluksdriehoek verwijst naar het gevoel van warme, betekenisvolle en vertrouwelijke relaties met de mensen om je heen. Want het is in ieders belang dat deze groep een fijne groep is waar verbondenheid, steun en dankbaarheid centraal staan.
Meer info rond goed omringd zijn: https://www.gezondleven.be/themas/mentaal-welbevinden/geluksdriehoek/goed-omringd-zijn
Je vindt er ook oefeningen terug rond omringd zijn.
https://geluksdriehoek.be/oefeningen?themas&momenten&types&competenties=goed-omringd-zijn#oefeningen
- Heb aandacht voor groepsdynamiek.
Leerlingen zijn sociale wezens en hebben nood aan veilige en warme relaties in de klas. Een positieve groepsdynamiek in de klas speelt een essentiële rol bij het welbevinden van leerlingen én het leerklimaat in de klas. Door aandacht te besteden aan positieve groepsvorming van bij de start van het schooljaar, help je leerlingen om zich goed omringd te voelen.
Leerlingen in een positief gevormde klasgroep zijn emotioneel betrokken en nemen verantwoordelijkheid op in de klas. Ze werken efficiënter samen, gebruiken al hun talenten, tonen respect voor de eigenheid van andere leerlingen en geven eerlijke feedback.
Leerlingen in een negatief gevormde klasgroep maken vaker ruzie met elkaar, zijn regelmatig opstandig tegenover de leerkracht of worden onderdrukt door een dominante leerling. Deze leerlingen respecteren elkaar niet, willen niet samenwerken of nemen geen verantwoordelijkheid op. Ze verspelen hun energie vooral aan de strubbelingen in de klas waardoor ze zich minder kunnen focussen op de taak.
- Groepsnoden en aspecten in het groepsproces
Positieve groepsontwikkeling bouwt stelselmatig een veilig groepsklimaat op waarbinnen je meer jezelf kan zijn je kwetsbare zelf kan tonen en uitdagingen kan aangaan. Het is een wet in de groepsdynamica die zegt: “veilige, warme relaties kunnen alleen maar ontstaan ineen positieve groepsvorm.” Wat houdt de tip net in: Als leerkracht kan je een grote impact hebben op de groepsvorm en daarmee ook het mentaal welbevinden van je leerling. Het gedrag van de leerlingen wordt uitgelokt door enkele krachtige, maar niet altijd uitgesproken groepsnoden. Het zijn er drie die in de groepsdynamica veel naar voor komen:
- Erbij horen, een plaats vinden in de groep
- Invloed hebben over de groepsnormen, waar je met je klas naartoe gaat
- Affectie ontvangen en geven, steun en vriendschap
Welke groepsnood echt naar boven kom, echt leeft in de groep, kan je opmerken door goed te luisteren, goed te kijken naar een aantal aanwijzingen of signalen in het groepsproces.
Hier zijn er ook een aantal:
- Kijken naar de groepsstructuur, ‘wie heeft contact met wie?’ ‘Welke groepjes worden gevormd?’ ‘Waarover wordt gesproken?’
- Over welke groepsonderwerpen is het al veilig om te spreken? Kunnen we al spreken over communicatie? Of kunnen we al over elkaars gedrag en gevoelens spreken?
- De relatie met jou als leerkracht, zijn ze afhankelijk, is er weerstand of kan je ze autonoom aan het werk zetten
Besteed je weinig aandacht aan die groepsnoden, dan zal je hier later gevolgen van ondervinden. En ga je mogelijks minder tijd kunnen besteden aan het lesgeven.
Heb je de groepsnoden eenmaal opgemerkt, dan is het de kunst om rol als leerkracht je werkvormen aan te passen aan die groepsnoden. Je kan het zien als een katalysator of versneller. In het begin steek je er wel wat tijd in, maar nadien zal je de vruchten ervan plukken.
- Leerlingen worden autonomer.
- Leerlingen geven elkaar gemakkelijker feedback.
- Leerlingenzien hun eigen persoonlijke doelen dan ook in jouw leerstof.
‘Als jij als leerkracht zorgt voor de klasgroep, dan zorgen de leerlingen voor elkaar’
- Hoe positieve groepsvorming begeleiden?
Kijk met een groeps(dynamische) bril naar het gedrag van je leerlingen en lees je klasgroep.
Elke klasgroep doorloopt een aantal fases met typische kenmerken. Zoals een schip op zee, surft je klasgroep doorheen het jaar over een aantal golven: fases met groepsnoden die tijdelijk veel aandacht zullen opeisen. Geef je deze golven geen aandacht, dan zal het woelige water langer blijven hangen of uitgroeien tot een storm. Koers houden op je eigen lesdoelen zal dan heel moeilijk worden.
Kijk je naar de juiste signalen, zoals de groepssamenstelling, de interactie met jou als leerkracht en het soort gespreksonderwerp, dan kan je opmerken in welke fase jouw klasgroep zich bevindt en welk onderliggende groepsnood van belang is op dit moment. Inspelen op deze nood door je rol en werkvormen hieraan aan te passen, stuwt de groepsvorming verder in de goede richting.
Bij elke fase past een andere rol als leerkracht. Bij een rol horen bepaalde doelen en taken die de ontwikkeling van de klasgroep ten goede komen. Onder elke fase lees je meer over welke rol je als leerkracht speelt, en welke doelen en taken hier aan gekoppeld zijn.
Pas je werkvormen aan. Kies voor werkvormen die expliciet werken rond groepsdynamische thema’s zoals kennismaking, het waarderen van verschillen of het geven van persoonlijke feedback. Kies daarnaast ook voor coöperatieve werkvormen die vakinhoud en groepsvorming combineren. Een win-win!
Met coöperatieve of groepsdynamische werkvormen maak je bewust gebruik van de groepssamenstelling. Je structureert de interactie en rollen van de leerlingen op maat van je klasgroep. Zo geef je hen een veilig en uitdagend kader om samen te werken en daaruit te leren.
Doorheen de groepsdynamische fases kan je een sociaal-emotionele leerlijn ontdekken: naarmate de groep ontwikkelt, voelen leerlingen zich veiliger in steeds grotere subgroepen. Bij elke fase sommen we enkele passende voorbeelden van werkvormen op.
Maak het groepsproces bespreekbaar. Vergroot het zelfinzicht van je groep door de juiste vragen te stellen en actieve review-werkvormen te gebruiken. Bewustwording helpt leerlingen om de groepsvorming meer zelf in handen te nemen, op een positieve manier.
Op onderstaande website staan de fases van het groepsproces mooi weergegeven met bijhonderende oefeningen en tips. Zeker de moeite om te checken.
https://www.gezondleven.be/settings/gezonde-school/mentaal-welbevinden-op-school/gelukindeklas/groepsdynamiek
Oefeningen vind je mooi omschreven terug op de website van gezond leven
(https://www.gezondleven.be/settings/gezonde-school/mentaal-welbevinden-op-school/gelukindeklas/groepsdynamiek).
English 
German 
Dutch 
Estonian 
Spanish